De Westelijke Sahara

De Westelijke Sahara, een uitgestrekt woestijngebied met rondtrekkende nomadenstammen, was sinds 1884 een Spaanse kolonie. Toen Marokko onafhankelijk werd (1956) en ook Spanje zijn deel van Marokko (afgezien van de enclaves Ceuta en Melilla) afstond, behield Spanje de Sahara. Na de ontdekking van rijke fosfaatvoorraden in Sahara toonden Marokko en Mauretanië grote belangstelling voor dit gebied. Beide landen claimden historische rechten. Maar in het gebied zelf was inmiddels een links georiënteerde onafhankelijkheidsbeweging ontstaan, die streefde naar onafhankelijkheid. Het Frente Polisario werd gesteund door Algerije en Libië, die beiden hun invloed wilden uitbreiden en vooral de Marokkaanse ambities wilden bestrijden.
De Saharakwestie werd urgent na de dood van de Spaanse dictator Franco. De nieuwe Spaanse regering wilde van de koloniale erfenis af. De Organisatie voor Afrikaanse Eenheid met haar uitgangspunt van de onschendbare koloniale grenzen wees in meerderheid de Marokkaanse en Mauretaanse claims af en bepleitte een onafhankelijke Saharastaat. Dit leidde tot een Marokkaanse boycot van en bijna een scheuring in de organisatie.
Koning Hassan II van Marokko, die zojuist enkele staatsgrepen had overleefd, maakte de Sahara tot een speerpunt van zijn politiek. Hij nam het initiatief tot de ‘groene mars’, een vreedzame invasie van 350.000 Marokkanen in het omstreden gebied. Met succes wist hij daarmee het Marokkaans nationalisme te stimuleren en zijn positie in eigen land te versterken. Hoewel er geen echte oorlogsdreiging was besloot Spanje zich toch uit de Sahara terug te trekken. In 1976 bereikten Spanje, Marokko en Mauretanië in Madrid een geheim akkoord. Dit bepaalde dat tweederde van de Sahara aan Marokko en de rest aan Mauretanië zouden worden toegewezen.
Polisario voerde daarop de guerrillastrijd in de woestijn op. Het Marokkaanse leger en zeker het zwakke leger van Mauretanië leden daar aanvankelijk grote verliezen. Maar geleidelijk kreeg Marokko het belangrijkste deel van de Sahara onder effectieve controle. In 1979 gaf Mauretanië de strijd echter op en droeg zijn deel van de Sahara aan Polisario over. Het Marokkaanse leger trok nu ook dit deel van de Sahara binnen en koning Hassan annexeerde ook dit gebied. De Polisariostrijders, opererend vanuit vluchtelingenkampen in Tindouf (Algerije), bleven het de Marokkanen lastig maken. Enkele malen dreigde zelfs een rechtstreekse confrontatie tussen Marokko en Algerije. De Marokkanen bouwden ondertussen een versterkte muur om de fosfaatgebieden en de visrijke kuststreek te beschermen. Vestigingspremies lokten tienduizenden Marokkanen om zich in het gebied te vestigen.
Het Internationale Hof van Justitie bepaalde al in 1975 dat de Saharawi’s recht hadden op zelfbeschikking en de VN-Veiligheidsraad bepleitte een referendum over de toekomst van het gebied. Uiteindelijk stemde Marokko in 1988 daarmee in en ging het akkoord met de komst van VN-waarnemers, die moesten toezien op een bestand. Bovendien moest MINURSO (United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara) voorbereidingen treffen voor een referendum over de toekomst van de Sahara. De positie van Polisario was inmiddels danig verzwakt. De internationale steun voor Polisario kalfde aan het eind van de Koude Oorlog af en Algerije en Libië verminderden hun steun. Toen in Algerije zelf na de staatsgreep van 1992 een burgeroorlog uitbrak, stond Polisario praktisch alleen.
Onder VN-auspiciën werd er jarenlang onderhandeld door Marokko en Polisario over het te houden referendum. Maar tot op heden is men het nog niet eens kunnen worden over het antwoord op de cruciale vraag wie er wel of niet stemgerechtigd zijn. De VN-Veiligheidsraad stelde zich in 2003 op achter een plan van Kofi Annan om de Sahara vijf jaar autonomie binnen Marokko te geven en vervolgens een referendum te organiseren. Het zeer verzwakte Polisario stemde na lang aarzelen in, maar lag Marokko dwars. Sindsdien zat de Sahara kwestie muurvast.